Aygün İsmayılova

ADPU, Xarici Dillər Mərkəzi,

pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru,  dosent     
 

Xülasə 

  Bu məqalədə müasir Azərbaycanın qurucusu və milli lideri Heydər Əliyevin tarixi missiyası və zamanları aşan liderlik fenomeni təhlil olunur. Onun milli dövlət quruculuğundakı rolu, daxili və xarici siyasətdəki uzaqgörən strategiyası, xalqla əlaqələrindəki səmimiyyət və idarəçilikdəki qətiyyəti əsas müzakirə predmetidir. Məqalədə həmçinin Heydər Əliyevin milli kimlik, dövlətçilik və beynəlxalq münasibətlər sisteminə verdiyi töhfələr müxtəlif aspektlərdən araşdırılır. Onun siyasi irsi bu gün də aktual olaraq gənc nəsillərə nümunədir.

Açar sözlər:  Heydər Əliyev, liderlik, milli dövlət quruculuğu, siyasi irs, Azərbaycan tarixi

 Timeless Leadership: Heydar Aliyev’s Historical Mission

Aygun  Ismayilova

                                                                                                      ASPU, Languages Center     

Abstract 

This article analyzes the historical mission and timeless leadership of Heydar Aliyev, the founding father and national leader of modern Azerbaijan. It discusses his strategic vision in domestic and foreign policy, his decisive leadership, sincere connection with the people, and his pivotal role in state-building. The study also explores Aliyev's contributions to national identity, statehood, and the international relations system. His political legacy continues to serve as an inspiration for future generations.

Keywords: Heydar Aliyev, leadership, nation-building, political legacy, history of Azerbaijan

 Лидерство вне времени: Историческая миссия Гейдара Алиева

Айгюн Исмайлова

АГПУ, Центр иностранных языков. доцент

Резюме 

В данной статье рассматривается историческая миссия и феномен лидерства Гейдара Алиева — национального лидера и основателя современной Азербайджанской Республики. Анализируется его дальновидная стратегия во внутренней и внешней политике, решительное руководство, искренние отношения с народом и роль в построении государственности. Также уделяется внимание его вкладу в развитие национальной идентичности, государственности и международных отношений. Политическое наследие Алиева и сегодня служит примером для молодых поколений.

Ключевые слова: Гейдар Алиев, лидерство, построение государства, политическое наследие, история Азербайджана

Giriş

XX əsrin sonu və XXI əsrin əvvəlləri Azərbaycan tarixində dərin izlər buraxan dövrlərdən biridir. Bu mürəkkəb tarixdə ölkənin inkişafı, müstəqil dövlət kimi möhkəmlənməsi və dünya siyasi sistemində layiqli yer tutması bir liderin – Heydər Əliyevin adı ilə sıx bağlıdır. O, yalnız Azərbaycan xalqının deyil, həm də regionun taleyinə təsir edən böyük liderlərdən biri kimi tarixə düşmüşdür. Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə formalaşan siyasi xətt və idarəçilik fəlsəfəsi, gələcək nəsillər üçün strateji örnək olaraq qalmaqdadır.

1. Sovet dövründə milli dirçəlişin başlanğıcı

Heydər Əliyev 1969-cu ildə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi vəzifəsinə seçildikdən sonra SSRİ daxilində Azərbaycan üçün milli inkişaf yolunu formalaşdırdı. O, milli kadrların irəli çəkilməsini prioritet məsələyə çevirdi, təhsil və sənaye sahəsində yeni proqramlar tətbiq etdi. 1970-ci illərdə Azərbaycanda 200-dən çox iri sənaye müəssisəsi açılmış, kənd təsərrüfatında yeni texnologiyalar tətbiq edilmişdir [1, s. 87].

   Ən mühüm addımlardan biri də Azərbaycan dilinin hüquqi statusunun təsdiqi idi. 1978-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan SSR Konstitusiyasında dövlət dilinin Azərbaycan dili olması Heydər Əliyevin prinsipial mövqeyi sayəsində baş verdi [2, s. 156]. Bu, milli kimliyin qorunması istiqamətində ciddi dönüş nöqtəsi idi.

2. 1993-cü ildən sonra milli dövlət quruculuğu

1991-ci ildə müstəqilliyini bərpa edən Azərbaycan, daxili siyasi çəkişmələr, iqtisadi böhran və müharibə ilə üz-üzə qaldı. 1993-cü ildə xalqın təkidi ilə yenidən hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyev, ilk növbədə dövlətçiliyin əsaslarını bərpa etməyə yönələn addımlar atdı. 1995-ci ildə ölkənin ilk Konstitusiyası qəbul edildi. Bu Konstitusiya Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğunun, insan hüquqlarının təmin olunmasının və siyasi sabitliyin əsasını qoydu [3, s. 119].

Onun rəhbərliyi ilə ölkədə sabitlik təmin olunmuş, iqtisadiyyatın özəlləşdirilməsi, sərmayə cəlbi və beynəlxalq müqavilələrin bağlanması istiqamətində islahatlar aparılmışdır. O dövrdə dövlətin əsas funksiyası məhz müstəqilliyi qorumaq və gücləndirmək idi – və bu missiyanı məhz Heydər Əliyev uğurla həyata keçirdi [4, s. 142].

3. Neft strategiyası: geosiyasi və iqtisadi zəfər

Heydər Əliyevin ən mühüm strateji təşəbbüslərindən biri, Azərbaycanın neft və qaz resurslarının idarə olunması sahəsindəki siyasəti olmuşdur. 1994-cü ildə imzalanan “Əsrin Müqaviləsi” Azərbaycanı beynəlxalq enerji bazarına çıxardı. Bu müqavilə nəticəsində BP, Statoil, Lukoil və digər nəhəng şirkətlər ölkəyə sərmayə yatırdılar [5, s. 76].

O deyirdi: “Neft yalnız iqtisadi deyil, siyasi təhlükəsizliyin də təminatıdır” [1, s. 193]. Bakı-Tbilisi-Ceyhan və Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəmərləri ilə Azərbaycanın enerji resursları dünya bazarına çıxarıldı və ölkənin iqtisadi müstəqilliyinin təməli qoyuldu [6, s. 95].

4. Xarici siyasətdə balanslı kurs: Qərb və Şərq arasında diplomatiya

Heydər Əliyevin diplomatik uğurları, Azərbaycanı həm Qərb, həm də Rusiya ilə tərəfdaşlıq münasibətləri qurmağa imkan verdi. 1996-cı ildə Avropa Şurasına üzvlük üçün rəsmi prosesə start verildi, 1997-ci ildə NATO ilə Sülh Naminə Tərəfdaşlıq Proqramı çərçivəsində əməkdaşlıq başlandı. O, Azərbaycanın milli maraqlarını əsas tutaraq hərbi bloklara qoşulmamaq siyasətini dəstəkləyirdi [3, s. 202]. Eyni zamanda, MDB məkanında da siyasi sabitlik və qarşılıqlı əməkdaşlığa töhfə verdi. Gürcüstan, Rusiya, Türkiyə ilə imzalanan strateji müqavilələr regionda Azərbaycanın mövqeyini gücləndirdi [7, s. 61].

5. Təhsil və gənclər siyasəti: intellektual gələcəyin quruculuğu

Heydər Əliyev təhsili dövlətin inkişafının əsası hesab edirdi. Onun dövründə ali məktəblərə qəbulda şəffaf sistem – test üsulu tətbiq edildi (1992-ci ildən başlayaraq). Bu, korrupsiyanın qarşısını alan mühüm addım idi və sosial ədalətin bərqərar olmasında mühüm rol oynadı [2, s. 205].

O, gənclərin elm, mədəniyyət və idman sahəsində inkişafını təşviq edərək 1994-cü ildə “Gənclər Günü”nü təsis etdi. Gənclərə ünvanlanan çıxışlarında o deyirdi: “Gənclər bizim gələcəyimizdir, dövlətin dayağıdır” [1, s. 221].

6. Mədəniyyətin qorunması və milli kimlik

Ulu Öndər milli-mənəvi dəyərlərə dərin hörmətlə yanaşırdı. Onun təşəbbüsü ilə xalq musiqisi, klassik ədəbiyyat, teatr və kinematoqrafiya sahəsində dirçəliş dövrü başladı. 1995-ci ildə “Mədəniyyət haqqında” qanun qəbul edildi. 1998-ci ildə senzura ləğv olundu və azad mətbuatın inkişafına şərait yaradıldı [4, s. 149].

Ən mühüm ideoloji töhfəsi isə azərbaycançılıq ideyasının dövlət ideologiyasına çevrilməsi idi. Bu fikir onun “Mən fəxr edirəm ki, azərbaycanlıyam” sözlərində simvolik məna daşıyırdı [1, s. 276].

7. Ordu quruculuğu və təhlükəsizlik

Heydər Əliyevin ordu siyasəti Azərbaycanın suverenliyinin əsas təminatı idi. O, deyirdi: “Biz güclü ordu yaratmalıyıq. Torpaqlarımızı yalnız güclü ordu ilə azad edə bilərik” [5, s. 183]. Onun dövründə hərbi təhsil sistemində islahatlar aparıldı, milli zabit heyəti formalaşdı, xarici hərbi akademiyalarla əməkdaşlıqlar başlandı [6, s. 88].

8. Dünya azərbaycanlılarının birliyi və diaspor siyasəti

Heydər Əliyev dünya azərbaycanlılarının milli həmrəyliyinə xüsusi əhəmiyyət verirdi. 2001-ci ildə Bakıda keçirilən Birinci Dünya Azərbaycanlılarının Qurultayı onun bu istiqamətdə atdığı mühüm addım idi.O deyirdi: “Hər bir azərbaycanlının qəlbi Vətənlə bağlı olmalıdır” [1, s. 312].

Diaspor təşkilatlarının inkişafına dəstək verilməsi, onların bir platformada birləşdirilməsi xarici siyasətin mühüm alətlərindən biri kimi dəyərləndirilirdi.

Nəticə

Heydər Əliyevin tarixi missiyası yalnız bir siyasi dövrü idarə etməkdən ibarət deyildi. O, Azərbaycançılıq ideyasının banisi, dövlət quruculuğunun memarı, xalqa xidmətin simvolu və zamanı aşan liderlik məktəbinin müəllimi kimi Azərbaycan tarixində əbədi yaşayacaqdır. Onun siyasətinin strateji baxışlarını, milli maraqlarını əsas götürən qərarlarını bu gün də varisi olan, onun yolunu davam etdirən İlham Əliyev ölkənin inkişaf yolunu müəyyənləşdirən əsas istiqamət olaraq davam etdirir.

ƏDƏBİYYAT

1.Əliyev, H. (2001). Müstəqilliyimiz əbədidir. Bakı: Azərnəşr.

2.Mehdiyev, R. (2013). Heydər Əliyev və Azərbaycanın siyasi inkişaf modeli. Bakı: Elm.

3.Əliyeva, Z. (2019). “Heydər Əliyev və müasir Azərbaycan dövlətçiliyi”. Azərbaycan Tarixi, №3, s. 55–63.

4.Qarayev, Ə. (2005). Azərbaycan mədəniyyəti və dövlət siyasəti. Bakı: Qanun.

5.Əliyev, H. (2004). Çıxışlar, nitqlər, müsahibələr. III cild. Bakı: Lider Nəşriyyatı.

6.Aslanlı, A. (2011). Azərbaycanın enerji siyasəti və beynəlxalq münasibətlər. Bakı: Qanun.

7.Həsənov, A. (2009). Müstəqil Azərbaycanın xarici siyasəti. Bakı: Şərq-Qərb