Öz tarixi inkişafı boyunca müxtəlif dövrlərdə Azərbaycan xalqı tarixdə tanınmış görkəmli şəxsiyyətlər yetirmişdir. Bütün dünyada tanınan belə dahi şəxsiyyətlərdən biri də Ümummilli liderimiz Heydər Əlirza oğlu Əliyev olmuşdur. Azərbaycan xalqının və Azərbaycan dövlətinin inkişafı, tərəqqisi yolunda xidmətlərini, ölkənin iqtisadi-siyasi cəhətdən inkişafı və əhaliyə göstərdiyi qayğını xalqımız yüksək qiymətləndirir, Ulu Öndərin doğum günü milli bayram səviyyəsində qeyd olunur. 2023-cü ilin Respublika Prezidenti tərəfindən Heydər Əliyev ili kimi qeyd edilməsi ilə əlaqədar sərəncam imzalamışdır.

Bütün həyatı boyu xalqımızın rifahı naminə yorulmadan çalışan Heydər Əliyev məhz həmin zəhmətinə görə Ümummilli lider səviyyəsinə yüksəlmişdir.

Heydər Əliyevin yubileyi hər il Azərbaycanda, Naxçıvanda böyük təntənə ilə qeyd edilir. Ənənəvi olaraq hər il bu bayram günlərində ölkəmizin ərazisində xalqın rifahı üçün nəzərdə tutulmuş yeni xidmət obyektləri açılır, əhalinin istirahətini təmin etmək üçün tədbirlər təşkil edilir. Ölkəmizin hər yerində Ulu Öndərin həyat və fəaliyyətini əks etdirən elmi konfransların keçirilməsi artıq bir ənənə halını almışdır. Azərbaycanın dilbər guşələrindən biri olan qədim Naxçıvan torpağında – Ulu Öndərin Dünyaya gəldiyi bu tarixi məkanda hər yubiley günü möhtəşəm, beynəlxalq səviyyəli konfransın keçirilməsi də təqdirəlayiqdir.

Məlum olduğu kimi, yubileyini qeyd etməyə hazırlaşdığımız Ulu öndər Heydər Əlirza oğlu Əliyevin Azərbaycanda ölkənin rəhbəri kimi hakimiyyətə gəlməsi böyük bir tarixi mərhələnin başlanğıcı olmuşdu. Elə həmin andan etibarən Azərbaycan dövlətinin və Azərbaycan xalqının tərəqqisi və inkişaf dövrü başladı. Təsadüfi deyil ki, məhz Ümummilli lider Heydər Əliyevin ötən əsrin 70-ci illərinin əvvəllərindən başlayaraq xalqımızın milli-mənəvi dəyərlərinin qorunması, tariximizin düzgün istiqamətdə öyrənilməsi, xalqın mədəni inkişafı və dünyada tanınması istiqamətində ana dilimizin rolunun artırılması, xalqın azadlıq istəyinin təcəssümü kimi ortaya çıxan ədəbi-bədii nümunələrin hücumlardan qorunması istiqamətində apardığı məqsədyönlü siyasət cəmiyyətdə milli ruhun oyanmasına, insanların milli mənliyinin daha da yüksəlməsinə səbəb oldu.

Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycanın gələcək müstəqilliyi üçün zəruri olacaq sosial-iqtisadi bazanı, iqtisadi həyatın bütün sahələri üzrə milli kadr potensialını formalaşdırmışdır. Azərbaycan xalqında milli dövlətçilik düşüncəsi yaratmış. Azərbaycanımızın hər bir vətəndaşı, hər bir azərbaycanlı özünü vətən torpaqlarının gələcəyinə görə məsuliyyət daşıyan vətəndaş kimi dərk etməyə başlamışdı.

Ölkənin gələcək inkişafı üçün vacib olan sahələrin inkişafı, lazım olan mütəxəssislərin yetişdirilməsi məqsədilə 1970-1982-ci illərdə və daha sonralar minlərlə gənc azərbaycanlı məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü əsasında keçmiş Sovet postməkanının müxtəlif vilayətlərində, şəhərlərində yerləşən nüfuzlu ali məktəblərdə təhsil almaq üçün göndərildilər. Qafqazda böyük gücə malik güclü ordumuz yarandı. Zavodlar, fabriklər tikildi. Ali məktəb ocaqları yarandı. Xalqın təhsilinin, elmi potensialının gücləndirilməsi Dövlət siyasətinin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrildi. Həmin xəttin aparıcı istiqamətlərindən birini də Ana dilimizin-Azərbaycan dilinin Dövlət dili kimi qorunması, inkişafı təşkil etdi. Burada qeyd etdiklərimiz Ulu öndər Heydər Əliyevin sovet Azərbaycanına rəhbərliyi zamanı onun siyasi iradəsi əsasında görülmüş işlərin yalnız çox az bir hissəsidir və bu sadalananlar 80-ci illərin sonlarına doğru Azərbaycanın istiqlal mübarizəsi tarixinin əsas istiqamətverici özəyi rolunda, təkanverici qüvvəsi kimi çıxış etdi.

Qeyd etdiyimiz kimi Heydər Əliyevin ən çox diqqət yetirdiyi məsələ milli dilimizin-Azərbaycan dilinin qorunması, inkişafı, dövlət dii kimi tanınması məsələsi idi.

"Millətin milliliyini saxlayan onun dilidir”, - deyən Heydər Əliyev "ana dilini hər bir xalqın varlığını təsdiq edən başlıca amil” adlandırmışdır. Ulu Öndər Heydər Əliyev bütün sahələrdə olduğu kimi, ana dilimizin inkişafında da misilsiz xidmətlər göstərmiş, "öncə dilimiz, mədəniyyətimiz”- deyərək Azərbaycan dilinin inkişafına xüsusi qayğı göstərmiş, dilimizin inkişafına diqqət yetirmişdir. Ana dili hər bir xalqın milli sərvəti, milli varlığının təsdiqidir. Dil millətin formalaşmasında vacib olan ən mühüm cəhətdir. Xalqın keçdiyi tarixi inkişaf yolu, onun mədəni səviyyəsi, ilk növbədə, onun dilində öz əksini tapır. Dil, həm də, çətin tarixi-siyasi dövrlərdə millətin varlığını davam etdirməsi üçün əsas vasitədir. Dilini itirən xalq məhvə məhkumdur. Azərbaycan dili də Azərbaycan xalqının milli sərvətidir və xalqımız, millətimiz dünya durduqca bu sərvətin qayğısına qalmalı və dilimizi gələcək nəsillərə olduğu kimi, babalarımızın bizə ötürdüyü kimi ötürməlidir. Azərbaycan dilinin bugünkü inkişaf səviyyəsi xalqımızın dünyanın ən qədim xalqlarından biri olduğunu təsdiq edən mühüm sərvətlərimizdən biridir. Lakin biz unutmamalıyıq ki, zaman-zaman Azərbaycan dili ciddi sınaqlarla üzləşmiş, məhv olmaq təhlükəsi altında qalmışdır.

İlk dəfə Şah İsmayıl Xətainin qurduğu Səfəvilər dövlətində ordu və saray lisanına çevrilən Azərbaycan dili, həmin dövrdə dövlətlərarası ünsiyyət vasitəsinə çevrildi. Dövlət işləri, dövlətlərarası məktublaşmalar Azərbaycan dilində aparıldı.

1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mövcud olduğu qısa müddətdə dilimizin inkişafına önəm verilsə də, daha sonra Azərbaycanın Sovet imperiyası tərəfindən istila olunduğu illərdə dilimizə qarşı hücumlar başlandı. Sovet dövründə çar Rusiyasının tərkibinə daxil olan respublikalarda, eləcə də Azərbaycanda ruslaşdırma siyasəti həyata keçirilirdi. Böyük "Sovet xalqı” formalaşdırmaq adı altında müxtəlif xalqların dilini, mədəniyyətini, milli kimliyini yox etməyə yönələn siyasət Azərbaycanda da həyata keçirilmişdi. Belə ki, ölkədə rəsmi dövlət dili rus dili oldu, rəsmi tədbirlərdə bir qayda olaraq rus dilində çıxışlara yer verildi. Eyni, oxşar vəziyyət özünü radio, televiziya və mətbuatda da göstərirdi. Həmin dövrdə ölkədə elə bir psixoloji mühit yaradılmışdı ki, hətta, bəzən sıravi insanlar arasında da Azərbaycan dilində danışmaq, rus dilini bilməmək xoşqarşılan- mırdı. Rus dilini bilən də, bilməyən də rus dilində danışırdı.

Lakin Azərbaycan dilini sevən, ona hörmətlə yanaşan Ümummilli lider Heydər Əliyevin ana dilinə olan münasibəti, sevgisi hər bir Azərbaycan vətəndaşına örnək oldu. Azərbaycana birinci rəhbərliyi dövründə (1969-1982) Ulu öndər bir çox ziyalıların cəsarət etmədiyi halda, müxtəlif tədbirlərdə Azərbaycan dilində çıxış etməklə xalqa örnək oldu. O həmçinin, rusdilli məktəblərdə Azərbaycan dili dərslərinin keyfiyyətlə tədris edilməsinə, ana dilində olan dərsliklərin daha çox istifadəsinə, Azərbaycan dili dərslərinin əsas fənn kimi keçirilməsinə dair göstərişlər vermişdi.

Ulu öndərin təşəbbüsü ilə 1978-ci ildə qəbul olunan Azərbaycan SSR-in növbəti Konstitusiyasında ilk dəfə olaraq, rus dili ilə yanaşı, Azərbaycan dili rəsmi dil statusu qazandı. Azərbaycan doğma dilin rəsmi dil statusuna malik olduğu azsaylı sovet respublikalarından biri oldu.

Ulu öndərin dil siyasəti Onun dövlət quruculuğu siyasətinin tərkib hissəsi olmuşdur. Heydər Əliyev Azərbaycan dövlətinin rəhbəri olduğu ilk illərdən ana dilinin sosial-siyasi, ideoloji problemləri ilə bilavasitə məşğul olmuşdur. Tarix üçün o qədər də böyük olmayan, təxminən onillik bir müddətdə görkəmli dövlət xadimi dilimizin inkişafı istiqamətində çoxböyük tarixi əhəmiyyətli işlər həyata keçirmiş- dir ki, aşağıdakılar buna nümunədir:

1.Azərbaycan dili dövlət dili olaraq Azərbaycan SSR-in müvafiq qanunvericiliyində əksini tapdı, Moskvanın etirazlarına baxmayaraq, respublikada rus dili ilə yanaşı, Azərbaycan dilinin də rəsmiliyi təmin edildi.

2.Azərbaycandilli məktəblərin, maarifin inkişafına xüsusi qayğı göstərildi Azərbaycanda gənclərin ana dilində təhsilinə üstünlük verildi.

3.Azərbaycan dilində mətbuatın, elmin inkişafı üçün dövlət rəhbərliyi əlindən gələni etdi. Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının aparıcı mətbuat orqanları - "Azərbaycan”, "Ulduz” jurnalları, "Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti Azərbaycan dilində nəşr edildi.

4.Çoxcildlik "Müasir Azərbaycan dili” dərslikləri yaradıldı və Azərbaycan Dövlət mükafatına layiq görüldü. Ana dilini araşdıran alimlərin əməyi yüksək qiymətləndirilməklə, əslində, ana dilinin nüfuzu bir daha təsdiq edildi.

5. Rəsmi və qeyri-rəsmi yığıncaqlarda, məclislərdə Azərbaycan dilində danışmaqdan çəkinməyən respublika rəhbəri praktik olaraq ana dilinin ictimai-siyasi mövqeyinin yüksəlməsinə bilavasitə təsir göstərdi. Və bu sahədə şəxsən özü başqalarına nümunə oldu.

Bütün bunlar onu göstərir ki, Azərbaycan xalqının Ümummilli liderin hazırlayıb həyata keçirdiyi dil siyasəti Onun dövlət quruculuğu siyasətinin tərkib hissəsi olmuşdur. Azərbaycan klassik ədəbiyyatının tədqiqi və təbliği bu sahədə görülən işlərdən biri idi.

Müstəqilliyə gedən yolda ana dilinin ictimai-siyasi nüfuzunun güclənməsi də, 1980-ci illərin sonu, 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatının gedişində ana dilinin ictimai-siyasi nüfuzunun artması da Ulu öndər Heydər Əliyev siyasətinin bilavasitə nəticəsi idi.